บทความนี้จัดทำขึ้นเพื่อเสริมความเข้าใจในหัวข้อ “คำสั่งควบคุมการทำงานของโปรแกรม” สำหรับรายวิชา 31901-2006 การพัฒนาซอฟต์แวร์เชิงวัตถุ โดยเนื้อหานี้เป็นพื้นฐานสำคัญที่พบได้ในทุกภาษาการเขียนโปรแกรม โดยใช้ ภาษา Python เป็นตัวอย่าง

การทำงานแบบลำดับ (Sequential)

ในโครงสร้างนี้ คำสั่งในโปรแกรมจะทำงานเรียงจากบนลงล่างตามลำดับที่เขียนไว้ โดยไม่มีการข้ามหรือวนซ้ำ เช่น

print("เริ่มโปรแกรม")
x = 10
y = 5
z = x + y
print("ผลรวมคือ", z)

อธิบาย:

• โปรแกรมทำงานทีละบรรทัดจากบนลงล่าง
• ไม่มีเงื่อนไขหรือการตัดสินใจใด ๆ
• เหมาะกับการกำหนดค่าและแสดงผลทั่วไป

คำสั่งควบคุมทิศทางแบบทางเลือก (Selection)

ใช้สำหรับกรณีที่ต้องการให้โปรแกรม “เลือกทำ” สิ่งใดสิ่งหนึ่งจากเงื่อนไขที่กำหนด เช่น if, if-else, if-elif-else

score = 80
if score >= 50:
    print("สอบผ่าน")
else:
    print("สอบไม่ผ่าน")

หรือแบบหลายทางเลือก:

score = 75
if score >= 80:
    print("เกรด A")
elif score >= 70:
    print("เกรด B")
elif score >= 60:
    print("เกรด C")
else:
    print("ต้องปรับปรุง")

จุดประสงค์:

• ใช้ตัดสินใจเลือกแนวทางการทำงานของโปรแกรม
• โปรแกรมจะเลือกทำเพียงหนึ่งทางเลือกที่ตรงกับเงื่อนไขเท่านั้น

คำสั่งควบคุมทิศทางแบบวนซ้ำ (Looping)

ใช้ในกรณีที่ต้องการให้โปรแกรมทำงานซ้ำ ๆ จนกว่าเงื่อนไขจะไม่เป็นจริง เช่น while หรือ for

ตัวอย่างแบบ while:

i = 1
while i <= 5:
    print("รอบที่", i)
    i += 1

ตัวอย่างแบบ for:

for i in range(1, 6):
    print("รอบที่", i)

รูปแบบการใช้งาน for หลายประเภท

1. for กับ range() แบบต่าง ๆ

นับจาก 0 ถึง 4

for i in range(5):
    print(i)

นับจาก 1 ถึง 5

for i in range(1, 6):
    print(i)

นับทีละ 2 จาก 2 ถึง 10

for i in range(2, 11, 2):
    print(i)

นับถอยหลังจาก 5 ถึง 1

for i in range(5, 0, -1):
    print(i)

2. for กับลิสต์ (List)

names = ["นัท", "เมย์", "ฟ้า", "บาส"]
for name in names:
    print("สวัสดี", name)

ใช้ในกรณีที่ต้องการวนผ่านค่าต่าง ๆ ในลิสต์ทีละตัว

3. for กับลิสต์พร้อมดัชนี (enumerate)

fruits = ["แอปเปิ้ล", "กล้วย", "ส้ม"]
for index, fruit in enumerate(fruits):
    print("ลำดับที่", index, "คือ", fruit)

ใช้เมื่อเราต้องการรู้ทั้ง ลำดับ (index) และ ค่าภายในลิสต์

4. for กับ range และ len() เพื่อเข้าถึงสมาชิกด้วย index

colors = ["แดง", "เขียว", "น้ำเงิน"]
for i in range(len(colors)):
    print("สีที่", i, "คือ", colors[i])

เหมาะกับกรณีที่ต้องการเข้าถึงสมาชิกโดยใช้เลขดัชนีโดยตรง

สิ่งที่ควรรู้:

• while เหมาะกับกรณีที่ยังไม่รู้จำนวนรอบแน่ชัด
• for เหมาะกับการทำซ้ำตามช่วงจำนวนที่แน่นอน
• ต้องระวังการเขียนลูปไม่สิ้นสุด (infinite loop)

คำสั่งควบคุมการทำงานของโปรแกรม เป็นองค์ประกอบหลักที่ช่วยให้โปรแกรมมีความยืดหยุ่นและตอบสนองตามสถานการณ์ต่าง ๆ ได้อย่างมีประสิทธิภาพ

แชร์ข่าวนี้